Trong những năm gần đây, Cộng hòa Nam Phi phải đối mặt với những thách thức đến từ tình trạng thiếu điện, cắt điện cục bộ và luân phiên, gây ảnh hưởng không nhỏ tới các mặt của nền kinh tế xã hội đất nước. Để có thể giải quyết trình trạng trên, một trong những việc Chính phủ Nam Phi mong muốn triển khai gấp là phát triển mở rộng lưới điện trên toàn quốc.
Hệ thống truyền tải điện Nam Phi do Tổng Công ty Điện lực Quốc gia ESKOM quản lý và bảo trì, cung ứng hơn 80% sản lượng điện cả nước. Hiện nay, ESKOM gặp khó khăn trong việc bảo trì các nhà máy điện và hệ thống truyền tải. Xây dựng các nhà máy mới nhằm cung ứng đủ điện còn khó khăn hơn gấp bội.
Kế hoạch của Chính phủ Nam Phi trong 10 năm tới là phát triển thêm 14218 km đường dây tải điện, gấp hơn ba lần so với chiều dài lưới điện xây dựng được trong 10 năm trở lại đây. Công suất các trạm biến áp cũng phải tăng gấp 6 lần, cùng với việc thúc đẩy xây dựng thêm các công trình điện lực phụ trợ khác mới có thể đáp ứng đủ nhu cầu cung ứng điện trong thời gian tới.
Theo ước tính, tình trạng mất điện đã tác động tiêu cực tới mọi mặt của đời sống kinh tế xã hội tại Nam Phi, nhất là ảnh hưởng tới các lĩnh vực sản xuất có sử dụng nguồn năng lượng này. Tỷ lệ tăng trưởng kinh tế giảm bình quân 01% trong thập niên vừa qua do thiếu điện. Sinh hoạt của người dân bị đảo lộn.
Tình trạng thiếu điện là vấn đề cấp bách, đi vào cả nội dung vận động tranh cử tại Nam Phi. Đảng cầm quyền tại Nam Phi khẳng định sẽ tiếp tục ưu tiên đầu tư mở rộng mạng lưới truyền tải nhằm cung ứng đủ điện, trong đó bao gồm phát triển điện từ nguồn năng lượng tái tạo.
Theo Chủ tịch Hiệp hội Nhà sản xuất điện độc lập Nam Phi: “Việc không đầu tư phù hợp và đầy đủ lưới điện trong một thời gian dài gây nên tình trạng khẩn cấp trong cung ứng điện hiện nay.”, rằng: “Xây lưới điện và các trạm phát mới đang được triển khai quá chậm và cẩn phải được đẩy nhanh tiến độ gấp”.
Sau khi kêu gọi các nhà thầu tư nhân đầu tư vào những dự án điện gió, Chính phủ không thể cấp phép hợp đồng xây dựng do các dự án này do không thể nối lưới. Thiếu hệ thống truyền tải là rủi ro cho các nhà máy điện mặt trời và điện gió đang được triển khai ở các giai đoạn khác nhau tại Nam Phi với tổng công suất ước tính khoảng 66 GW.
Trong những năm gần đây, Chính phủ Nam Phi chủ trương phát triển năng lượng tái tạo, trong đó có điện gió và điện mặt trời, hướng tới thực hiện các cam kết giảm phát thải khí nhà kính. Tuy nhiên, vấn đề nối lưới cho các dự án trên trở nên khá nan giải. Hệ thống truyền tải không còn đủ đáp ứng.
Rào cản lớn nhất đối với phát triển lưới điện tại Nam Phi chính là nguồn vốn. Bên cạnh đó, công tác giải phóng mặt bằng phục vụ xây dựng lưới điện và ngăn chặn nạn trộm cắp có tổ chức nhắm vào các công trình hệ thống điện là những thách thức lớn.
Có những ý kiến quan ngại rằng kể cả khi có vốn, năng lực triển khai các dự án phát triển bổ sung lưới điện cũng là vấn đề đáng quan tâm. Trước đây, Nam Phi đã từng có kinh nghiệm về việc xây dựng các nhà máy điện than quy mô lớn và tình trạng đội vốn đã làm các dự án này chậm tiến độ. Một số nhà máy sau khi hoàn thành chưa thể vận hành tối đa công suất theo thiết kế. Tuy vậy, đây được đánh giá là những bài học kinh nghiệm quý báu cho ngành điện Nam Phi trong thời gian tới.
Hiện nay, do cơ chế tự chủ, Tổng Công ty Điện lực ESKOM gặp những khó khăn về cân đối tài chính. Các cơ quan, tổ chức tài chính-tín dụng dường như e ngại và hạn chế cấp tín dụng bổ sung cho các dự án của ESKOM nếu không có sự bảo lãnh từ Chính phủ Nam Phi.
Chính phủ Nam Phi cũng đã thành lập Văn phòng Quản lý các Dự án Truyền tải độc lập nhằm hỗ trợ thúc đẩy và kêu gọi các nhà đầu tư tư nhân tham gia và phát triển lưới điện- một mô hình tương tự một số quốc gia khác đã triển khai như Ấn Độ, Brazil...
Có ý kiến cho rằng, cần xem xét hạn chế sự tham gia của lĩnh vực tư nhân vào phát triển hệ thống truyền tải. Lý do là bởi các dự án truyền tải thường là các công trình và tài sản mang tính chiến lược, trọng điểm quốc gia. Tư nhân tham gia quá sâu có thể dẫn đến tình trạng khó quản lý, thậm chí mất kiểm soát.
Tuy nhiên, từ góc độ quản lý vĩ mô, không chỉ Nam Phi mà ở tất cả các nước, phát triển hệ thống điện nói chung và mạng lưới truyền tải nói riêng có ý nghĩa rất quan trọng do đây là những yếu tố cốt lõi của ngành điện, ảnh hưởng trực tiếp tới an ninh năng lượng quốc gia.
Trong quá trình phát triển ấy, cần cân đối phù hợp sự tham gia của các chủ thể có liên quan vào hệ thống, trên cơ sở hài hòa lợi ích của các bên và đặt sự phát triển chung của ngành điện, toàn hệ thống điện lên hàng đầu. Đó là mục tiêu và bài học kinh nghiệm mà các nước có thể xem xét tham khảo trong quá trình phát triển hệ thống truyền tải điện một cách hiệu quả, bền vững, tiết kiệm với chi phí hợp lý.
Việt Phương tổng hợp
(Nguồn: https://businesstech.co.za)